Analisis Konseptual Aplikasi Wakalah dalam Perkhidmatan Ibadah Komersial di Malaysia dari Perspektif Perundangan Islam

Authors

  • Mohd Nazril Saad Bahagian Hal Ehwal Islam, Universiti Teknologi MARA, 40450 Shah Alam, Malaysia
  • Muhammad Safwan Harun Fiqh and Usul Department, Academy of Islamic Studies, University of Malaya,50603 Kuala Lumpur, Malaysia
  • Muhammad Ikhlas Rosele Fiqh and Usul Department, Academy of Islamic Studies, University of Malaya,50603 Kuala Lumpur, Malaysia

DOI:

https://doi.org/10.24191/jhsmr.v1i1.8982

Abstract

This study aims to analyse conceptually the application of wakalah (agency) in religious service provisions such as charity, ritual animal sacrifice, and pilgrimage, which have been extensively commercialized among the Malaysian Muslim community. The wakalah principle serves as a pivotal mechanism for fulfilling religious obligations and social welfare through formal agencies comprising public sector entities, private institutions, and non-governmental organizations (NGOs). Although wakalah is firmly grounded in Islamic legal tradition, the contemporary implementation of wakalah raises several critical issues, particularly concerning the validity of delegated religious acts and the commercial appeal driving agency participation in these services. Employing a qualitative methodology, the study conducts content analysis of classical fiqh texts, relevant legal provisions, and existing religious service guidelines. The data is analysed descriptively to assess the appropriateness of wakalah practices within the framework of Islamic jurisprudence. The findings indicate a strong legal basis for wakalah in religious services; however, its commercial implementation necessitates closer attention to transparency, Shariah compliance, and the protection of stakeholder rights of both principals (muwakkil) and agents (wakil). Accordingly, this study proposes the development of a Code of Ethics for Commercial Religious Services as a proactive measure to ensure ethical conduct and regulatory oversight in wakalah-based implementations.

References

‘Abdullah, B. I. ’Umar. (2000). al-Niyābah fī al-Haj; Dirāsah Fiqhiyyah Muqāranah [Master Thesis]. Umm al-Qura University.

‘Abidin, M. A. ibn ‘Umar. 1984. Hasyiah Ibnu Abidin. Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

’Auni, M. (2015). Al-Wikālah Fī Masāil al-Ahwāl al-Syakhsiyyah; Dirāsāh Muqāranah [Master Tesis Qism al-Qadha al-Shar’i]. Hebron Universiti (Jamiah al-Khalil).

Ab Rahman, A., Syed Omar, S. M. N., & Mokhtar, S. Z. (2018). Analisis Skim Agihan Zakat kepada Asnaf Fi Sabilillah Mengikut Maqasid Syariah: Kajian di Selangor dan Negeri Sembilan. Sains Insani, 2(1), 1–6. https://doi.org/10.33102/sainsinsani.vol2no1.12

Abd Razak, M. A., & Ramli, M. A. (2022). Direction of Food Defense in Post COVID-19 Era for Malaysia’s Halal Ecosystem. Journal of Contemporary Islamic Studies, 8(3). https://doi.org/10.24191/jcis.v8i3.4

Abdul Manap, & Aina Abdulah, (2023). Analysing The Elements of an Islamic NGOs Constitution in Malaysia. International Journal of Advanced Research, 11(09), 1337–1343. https://doi.org/10.21474/IJAR01/17653

Abdul Wahab, H., Abu Bakar Ah, S. H., Hamidi, M., Omar, N., & Azman, Z. (2021). Pentadbiran Sosial: Penyampaian perkhidmatan sosial di Malaysia (H. Abdul Wahab, Ed.; Vol. 1). Penerbit Universiti Malaya.

Abū ‘Ubaid, al-Q. bin S. (2007). Kitāb al-Amwāl (K. Muhammad, Ed.). Dār al-Fikr.

Abu 'Abd. Allāh, Muhammad ibnu Ismāīl al-Bukhāri al-Ju'fi, Sahīh al-Bukhāri, ed. Mustafa Dīb al-Bughā, Kitab الطب (perubatan), Bab الشَّرْطِ فِي الرُّقْيَةِ بِقَطِيعٍ مِنَ الْغَنَمِ , Hadis No. 5405, Dār Ibnu Kathīr, Damsyik (1994) Jil 05/2166.

Abū Muhammad, M. A. M. B. A.-D. al-’Ainī. (2000). al-Bināyah Sharh al-Hidāyah (1st ed., Vol. 9). Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

Al-‘Uqailī, ‘Aqīl bin Ahmad. (1984). Al-Niyābah fī al-Fiqh al-Islāmī [Ijazah Kedoktoran ]. Universiti Umm al-Qurā.

Al-Baghawi, M. al-S. al-H. bin M. (1983). Sharh al-Sunnah (S. Al-Arnaūt & M. Z. Al-Shāwish, Eds.; Vol. 7). Al-Maktab Al-Islāmī.

Al-Baghdādi, ’Abd al-Wahhāb. (n.d.). Al-Ma’ūnah ’Alā Mazhab ’Ālim al-Madīnah (H. ’Abd al-Haq, Ed.). al-Maktabah al-Tijāriyyah .

Al-Bahūtī, M. bin Y. (1994). Sharah Muntahā al-Irādāt. (Vol. 1). Dār ‘Ālim al-Kutub.

al-Haitamī, A. bin M. bin ‘Ali bin H. (1983). Tuhfah al-Muhtāj fī Sharh al-Minhāj (Vol. 5). Dār Ihyā al-Turath al-‘Arabī.

Al-Halil, S. , ibnu ’U ’Abd. A. (1996). Al-Niyābah fi al- ‘Ibādāt (01 ed.). Muassasah al-Risalah.

Al-Hamawi, B. al-D. M. bin I. (1988). تحرير الأحكام في تدبير أهل الإسلام (F. ’Abd. al-M. Ahmad, Ed.; 3rd ed.). دار الثقافة بتفويض من رئاسة المحاكم الشرعية.

Al-Hassan Al-’Ali, M. ’Uqlah, & Rayahanah, M. (2016). Al-Niyābah fī al-‘Ibādāt; Mafhūmuhā wa Ahkāmuhā; ’Al-Hajj Anmuzajan. Al-Majallah al-Duwaliyyah Li al-Buhūs al-Islāmiyyah al-Mutaqaddimah, 6(5), 20–52. https://www.sign-ific-ance.co.uk/index.php/jihararabic/article/view/1313/1233

Al-Kasāni, A. B. bin M. 1910. Badā‘i al-Sanā‘i fi Tartīb al-Syarā‘i. Vol. 6. Kaherah, Matba‘ah al-Jamāliyyah.

al-Khatīb Al-Syarbīni, M. bin M. (1994). Mughni al-Muhtāj Ilā Ma’rifati alfāz al-Minhāj (‘Ali Muhammad & ‘Ādil Ahmad, Eds.; Vol. 3). Dār al-Kutub al-‘Ilmiyyah.

Al-Kuthairy, T. U. (2012). الموارد المالية لمؤسسات العمل الخيري المعاصر. Dār al-‘Āsimah.

Al-Nimri, I. ’Abd. al-B. (2017). التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد في حديث رسول اللَّه (ع. م. بشار, م. ع. سليم, & ا. معاذ سمير, Eds.; Vol. 3). مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامي.

Al-Qahtāni, M. bin ‘Abd. A. (2020). Khazānah Al-Muftīn li Al-Simnaqāni. Jāmi‘ah al-Malik Khālid.

Al-Qarāfī, S. al-D. A. bin I. (n.d.). أنوار البروق في أنواء الفروق. Maktabah ‘Ālim al-Kutub.

Al-Ramlī, S. M. I. A. (1984). Nihāyat al-Muhtāj Ilā Sharh al-Minhāj. In 1984 (1st ed., Vol. 5). Dār al-Fikr, Beirut.

Al-Rāzi, Z. al-D. M. bin A. B. (1998). Tuhfah al-Mulūk (تحفة الملوك في فقه مذهب الإمام أبي حنيفة النعمان) (‘Abd. Allāh Nazīr Ahmad, Ed.). Dār al-Bashāir al-Islāmiyyah.

Al-Ru’īniī, S. A. A. M. I. M. (1992). Mawāhib al-Jalīl fī Sharh Mukhtasar Khalīl (3rd ed., Vol. 5). Dār al-Fikr.

al-Saggāf, ’Alawī ’Abd. Qādir. (2006). al-Mausū’ah al-Fiqhiyyah al-Kuwaitiyyah (3rd ed., Vol. 45). Kementerian Wakaf dan Hal Ehwal Islam.

Al-Shātirī, M. I. A. 2007. Sharh al-Yāqūt al-Nafīs fi Mazhab Ibn Idrīs (2nd ed.). Dār al-Minhāj.

Al-Tahāwī, A. J. A. bin M. (1997). Mukhtasar Ikhtilāf al-‘Ulamā (‘Abd. Allāh Nazīr Ahmad, Ed.; 2nd ed., Vol. 2). Dār al-Bashāir al-Islāmiyyah.

Al-Yābis, S. M. (2021, August 1). al-Tawkīl bi Zabhi al-Udhiyyah fī Ghair balad al-Mudhahhi. Syabakah Al-Alukah. https://www.alukah.net/sharia/0/148478

Al-Zuhaili, W. (1985). Al-Fiqh al-Islāmi wa adillatuhu (Vol. 5). Dār al-Fikr.

Amer, U., Bahari Norà Inan, & Sungit fakhri, F. 2016. Hukum-Hakam Dan Isu-Isu Dalam Ibadah Korban. Muzakarah Fiqh & International Fiqh Conference, 22(November).

Arifin, L. 2023, February 23. Semak Kesahihan Iklan Badal Haji. Berita Harian. https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2023/02/1068293/semak-kesahihan-iklan-badal-haji

Basiron, B., & Muhammad Talhah, A. (2021). Pembinaan Individu Berdasarkan Falsafah Rukun Islam. Jurnal Dunia Pengurusan, 3(2).

DBP. 2018. Kamus Dewan Bahasa. Dewan Bahasa Dan Pustaka.

Gofur, M. A., & Erawati, D. (2020). Faktor Pendorong Sedekah dan Upaya Maintaning Sedekah Pada Lembaga Sosial. Dialogia, 18(2). https://doi.org/10.21154/dialogia.v18i2.2040

Haidar, ‘Ali. (1991). Durar al-Hukkām fī Sharh Majallāt al-Ahkām (Vol. 3). Dār al-Jail.

Hakim, A., Sobarna, N., & Solihatin, A. (2020). Praktek Wakalah Dan Hiwalah Dalam Ekonomi Islam: Perspektif Indonesia. Eco-Iqtishodi : Jurnal Ilmiah Ekonomi Dan Keuangan Syariah, 1(2). https://doi.org/10.32670/ecoiqtishodi.v1i2.171

Hammad, M. D., Mohd, Z. A., & Mustafa, A. A. H. (2020). Konsep Hospital Mesra Ibadah: Satu Analisis Tinjauan Awal dalam Produk Perkhidmatan Kesihatan di Malaysia. Journal of Muwafaqat, 3(2).

Hasan, M. H. (2022). Peran Suara Azan Sebagai Syiar Dalam Islam. Jurnal Hukum Tata Negara, 5(1).

Hawwa, S. (1994). al-Asās fī al-Sunnah wa Fiqhhuhā- al-Ibādāt fī al-Islām (Vol. 7). Dār al-Salām.

Hj Jaapar, N., bin Mohamed Yusof, M. F., Muhamad, M. D., Syed Abdullah, S. F., & bt Abd Halim, A. H. (2022). The Shariah Principles of Online Advertising During the Pandemic of COVID-19. Journal of Contemporary Islamic Studies, 8(1). https://doi.org/10.24191/jcis.v8i1.1

I Magi, B. (2022). Praktek Jual Beli Bahan Bangunan Dengan Sistem Wakalah. Muttaqien; Indonesian Journal of Multidiciplinary Islamic Studies, 3(1). https://doi.org/10.52593/mtq.03.1.03

Ibnu Farhūn, B. A.-D. I. (2002). Irshād al-Sālik Ilā Af‘āl al-Manāsik (Vol. 2). Maktabah al-Obaikan.

Ibnu Mājah, Abu Abd. Allah Muhammad ibnu Yazīd al-Qazawayni, "Sunan Ibnu Mājah", ed. Shu'aib al-Arnaūt, Kitab: Abwab al-Tijarat, Bab: الَْْجْرِ عَلَى تَعْلِيمِ الْقُرْآنِ , Hadis No. 2157, Dār al-Risalah al-'Alamiyyah (2009) Jil. 03/286. Berkata Shuaib al-Arnaūt, hadis ini bertaraf hasan, dengan sanad rangkaian yang daif.

Ibnu Quddāmah, ‘Abd. Al-Rahmān bin Muhammad. (1995). Al-Sharh al-Kabīr ‘Alā al-Muqni’ (‘Abd Allah ‘Abd. Muhsin & ‘Abd. Al-Fattāh Muhammad, Eds.; Vol. 13). Hajar li al-Tiba’ah wa al-Nashri.

Ibnu Taimiyyah al-Harrāni, A. bin ’Abd. al-H. (1987). al-Fatāwa al-Kubrā Li Ibni Taimiyyah (Vol. 4). Dār al-Kutub al-’Ilmiyyah.

JAWHAR. (2008). Manual Pengurusan Badal Haji. Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji. https://e-penerbitan.jawhar.gov.my/ManualPengurusan/Haji-Dan-Umrah/MP-Badal-Haji.pdf

Lajnah Fatwa. (2024, July 11). حكم التوكيل في توزيع الزكاة والصدقة. دائرة الإفتاء. https://www.aliftaa.jo/default

Mahival, M. S., Zuhdi, M., & Isa, L. (2021). Badal Haji Untuk Orang yang Telah Wafat Dalam Perspektif Mazhab Maliki dan Mazhab Syafi’i. Muqaranah, 5(1). https://doi.org/10.19109/muqaranah.v5i1.9211

Malik, A. (2016). Badal Haji. Raudhah, 4(1), 97–105.

Markom, R., Zakaria, M. R., & Halim, A. H. A. (2015). Kerangka Perundangan Rumah Sedekah Sebagai Institusi Perbankan : Satu Tinjauan Awal. 1st Seminar on Sadaqa House 2015.

Mohamad, M. H. 2009, April 24. Peranan Sedekah Dalam Pembangunan Negara. Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM). https://www.ikim.gov.my/index.php/2009/04/24/peranan-sedekah-dalam-pembangunan-negara/

Mohamad, S. N. A., & Ali Basah, M. Y. (2022). Choice Criteria for Halal Financing: Religiosity as Mediator. Journal of Contemporary Islamic Studies, 8(3). https://doi.org/10.24191/jcis.v8i3.2

Mohd Noor, M. S., Suliaman, P. M. D. I., Anas, A., & Zulkipli, S. N. (2014). Konsep Al-Wakalah (Agency) Menurut Perspektif Al-Sunnah: Aplikasi Di Industri Takaful Mohd Syukri Mohd Noor. TeSSHI 2014- Technology, Science Social Sciences, Humanities.

Mohd Salleh, M., Abdul Rashid, K. A., & Awang, M. S. (2021). Garis Panduan Pendekatan Syariah Terhadap Pengurusan Komisen Dana Awam Oleh Pertubuhan Bukan Kerajaan (NGOs). ‘Abqari Journal, 25(1). https://doi.org/10.33102/abqari.vol24no2.312

Muhammad al-Amin ibnu ’Abd Allah Ibnu Yusuf Al-Harari, مرشد ذوي الحجا والحاجة إلى سنن ابن ماجه والقول المكتفى على سنن المصطفى , vol. 12 (Jeddah: Dār al-Minhāj, 2018).

Muhammad Subari Ramli, M. A. (2014). Penentuan Kadar Ujrah al-Nazir dalam Pengurusan Wakaf. Internatioanl Research Management & Innovation Conference (IRMIC 2014), November.

Najm, T., & Al-Akidi, A. (2020). Legality of the agency contract. In Tikrit University Journal For Rights Year (Vol. 5, Issue 5).

Nelly, R. (2021). Wakalah, Kafalah dan Hawalah. Juripol, 4(2). https://doi.org/10.33395/juripol.v4i2.11138

Niu, S., & Li, X. (2022). Between Religious Obligation and Health Security: Saudi Hajj Governance Under COVID-19. Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, 16(1). https://doi.org/10.1080/25765949.2022.2051936

Norsaadah Din @ Mohamad Nasirudin, Hasliza Talib, Siti Zaleha Ibrahim, & Sri Andayani Mahdi Yusuf. (2018). Hubungan Persepsi Orang Kurang Upaya dan Masyarakat di Institusi Masjid. Persidangan Antarabangsa Sains Sosial Dan Kemanusiaan 2018, April.

Putra, H. M., Al-Hakim, S., Solehudin, E., & Naisabur, N. (2022). Konsep Akad Tabarru dalam Bentuk Menjaminkan Diri dan Memberikan Sesuatu. Jurnal Hukum Ekonomi Syariah, 5(1). https://doi.org/10.30595/jhes.v5i1.12141

Rosadi, A. (2017). Amil Zakat Menurut Hukum Islam dan Peraturan Perundang-Undangan. Al-Manahij: Jurnal Kajian Hukum Islam, 11(2). https://doi.org/10.24090/mnh.v11i2.1295

Sahla, H., Inayah, H., & Sudiarti, S. (2023). Implementasi Akad Wakalah di Lembaga Keuangan Syariah. Jurnal Ekonomi Syariah Pelita Bangsa, 8(2).

Sana, ’Abd. al-Ridha. (2023). أحكام صدقة التطوع وبعض تطبيقاتها المعاصرة. Journal of the College of Islamic Sciences, 74, 94–111. https://doi.org/10.51930/jcois.21.74.0094

Sarip, M. M., Mokhtar, R., & Abdullah, M. I. (2019). Penggunaan Akad Wakalah Dalam Ibadat Korban Luar Negara. Faculty of Syariah and Law, 2(1), 151–165. http://journal.kuis.edu.my/muwafaqat

Shahīn, ‘Ādil bin Shahīn Muhammad. (2004) أخذ المال على أعمال القرب. دار كنوز إشبيليا للنشر والتوزيع.

Syafuri, S., & Anggraeni, N. (2019). Tinjauan Hukum Islam Terhadap Praktik Upah (Ujrah) Amil Zakat. MUAMALATUNA, 10(2). https://doi.org/10.37035/mua.v10i2.1883

Syaripudin, D. (2022). Relasi Hak Allah dan Hak Hamba dalam Penafsiran Hukum Islam pada Madzhab Hanafi serta Implementasinya bagi Penguatan Sistem Hukum Nasional. In Kementrian Agama (Vol. S3).

Tāriq Ibn A. (2010). Al-Dhawābit al-Fiqhiyyah al-Muta‘alliqah bi al-Wakālah [Unpublished master disertation]. University al-Imām Muhammad ibn Su ‘ūd al-Islāmiyyah.

Wahid, H., Osmera, S. H., & Noor, M. A. M. (2021). Sustainable Zakat Distribution through Wakalah Contract. International Journal of Zakat, 6(1). https://doi.org/10.37706/ijaz.v6i1.250

Zulfah Binti Md Abdul Salam, N., Farhana Binti Yahaya, N., Hafifi Bin Hashim, M., & Hana Abd Rahman, S. (2020). Amalan Perwakilan Peguam Syarie dalam Islam: The Practice of Representation by Syarie Lawyer in Islam (Vol. 7, Issue 2).

Downloads

Published

25-09-2025

How to Cite

Saad, M. N. ., Harun, M. S. ., & Rosele, M. I. . (2025). Analisis Konseptual Aplikasi Wakalah dalam Perkhidmatan Ibadah Komersial di Malaysia dari Perspektif Perundangan Islam . Journal of Halal Science and Management Research, 1(1), 63–82. https://doi.org/10.24191/jhsmr.v1i1.8982